شبکه های اجتماعی و آثار آن بر کودکان و نکات مهم

شبکه های اجتماعی دنیای گسترده ای از ارتباطات نوع جدید است که زندگی تمام افراد روی زمین را دستخوش تغییراتی کرده است. اما موضوع مهم این است که آیا این شبکه و این دنیای پهناور مجازی به قدر کفایت ایمن است؟ و آیا استفاده از آن توسط کودکان با رده های سنی مختلف، مشکلاتی به بار نخواهد آورد؟

باید بدانید که اگر می خواهید کودک خود را از آسیب های ناشی از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی حفظ کرده و دور نگه دارید باید در قدم اول خودتان به خوبی با تمام آنها آشنا بوده و سطح اطلاعات خود را در تمام زمینه ها بالا ببرید. به زبان دیگر سطح علمی شما در این زمینه عقب تر از کودکان نباید باشد.

تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روانی

نحوه استفاده کودکان از رسانه‌های اجتماعی به طور مستقیم با سلامت روانی آن‌ها ارتباط دارد. کودکانی که به طرز سالمی از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، از سیستم‌های قوی حمایت اجتماعی، منابع و اجتماعات آنلاین بهره‌مند می‌شوند که احساس ارتباط و ارزش خود را تقویت می‌کند. با این حال، کودکانی که عادات نامناسب آنلاین دارند ممکن است تجربه نتایج منفی از جمله اضطراب، افسردگی یا بیش‌فعالیت کنند.

مزایای رسانه‌های اجتماعی

استفاده از رسانه‌های اجتماعی برخی مزایا دارد. این می‌تواند به کودکان شما احساس اتصال داده و روابط با دوستان را تقویت کند. یک مطالعه در زمینه‌ی پزشکی کودکان و نوجوانان (Pediatrics) نشان داده‌است که استفاده مرتب از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند با “تقویت ارتباطات، اتصال اجتماعی و حتی مهارت‌های فنی” بهتری مواجه شوند.

سایر مزایای استفاده از رسانه‌های اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. سازماندهی یا شرکت در جنبش‌ها برای اهدافی که به آن‌ها اهمیت می‌دهند.
2. بیان خلاقیت به صورت متنوع.
3. گسترش گروه‌های دوستی برای شامل کردن افراد با علاقه‌ها یا دیدگاه‌های مشابه یا متفاوت.
4. یافتن فرصت‌ها برای داوطلبی یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی.
5. ارتباط با همکلاسی‌ها برای تکمیل وظایف مدرسه.

معایب رسانه‌های اجتماعی

اگرچه احساس ارتباط و اتصال به روش عالی است، استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند احساس تنهایی، اضطراب و افسردگی را نیز تقویت کند. کودکانی که از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، با خطر بالاتری از مشکلات سلامت روانی روبه‌رو هستند و نسبت به فشار همتاانگیزی حساس‌تر هستند. برخی از بزرگ‌ترین معایب استفاده از رسانه‌های اجتماعی عبارتند از:

1. سایبربلایی: کودکان و نوجوانانی که بیشتر از حد زمانی آنلاین را سپری می‌کنند ممکن است با سایبربلایی مواجه شوند. این شکل گسترده از تنیش هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود و ممکن است از طریق پیام‌های بی‌رحمانه یا متاسف‌کننده، هنگامی که در اینترنت هستند، پیام‌هایی زشت و آزاردهنده دریافت کنند. سایبربلایی می‌تواند اضطراب، افسردگی، مشکلات رفتاری، احساس کم‌ترشانی و حتی افکار خودکشی را به وجود آورد.
2. اعتیاد به تلفن همراه: تقریباً نیمی از نوجوانانی که در مطالعه آسایش دیجیتال 2020 شرکت داشتند، باور داشتند که به تلفن‌همراه‌های خود اعتیاد دارند. بیش از 50% هم حس کردند که زندگی‌شان (از نظر تغذیه، خواب، تمرین و کار مدرسه) به وسیله‌ی ارتباط با فناوری تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
3. افزایش اضطراب و افسردگی: هرچه کودکان بیشتر زمان را به خود اختصاص می‌دهند، اضطراب آن‌ها بیشتر می‌شود. نوجوانانی که بیش از سه ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی سپری می‌کنند، احتمال انطباق مشکلات خود را افزایش می‌دهند که منجر به افسردگی، اضطراب و ترس از از دست دادن رویدادها (FOMO) می‌شود.
4. اختلال خواب: استفاده از تلفن‌های همراه در تخت‌خواب، باعث اختلال در خواب می‌شود و باعث می‌شود که آرام‌بخشی، خواب آغاز و ادامه‌ی خواب دشوار شود. کودکانی که خوب خواب نمی‌کنند، احتمال مشکلات سلامت روانی مانند افسردگی، رفتار بی‌انضباطی، اضطراب و حتی امتیازات پایین‌تر در آزمون‌های شناختی را بیشتر دارند.

نکاتی برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی

کمک به فرزندتان برای کاهش استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به بهبود سلامت روان آن‌ها کمک کند. این نکات را برای محدود کردن استفاده از رسانه‌های اجتماعی در خانه خود دنبال کنید:

• نصب یک برنامه نظارت بر رسانه‌های اجتماعی برای مشاهده میزان زمانی که فرزندتان در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی می‌گذراند.
• ایجاد محدودیت‌هایی برای مسدود کردن برنامه‌ها پس از یک زمان خاص در شب، یا در زمان انجام تکالیف.
• برنامه‌ریزی زمان خانوادگی بدون دستگاه. چه در طول وعده‌های غذایی باشد یا در شب، همه دستگاه‌های خود را خاموش کنید و تمرکز خود را بر یکدیگر قرار دهید.
• دستگاه‌ها را در شب از اتاق‌ها بردارید تا اطمینان حاصل کنید که کودکانتان به اندازه کافی استراحت می‌کنند.
• برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی برای کودکان خود تا از دستگاه‌های خود دور شوند و با دیگران در تماس باشند، مانند داوطلب شدن برای یک سازمان محلی یا پیوستن به یک تیم ورزشی.

نشانه‌هایی که رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان کودکانتان تاثیر می‌گذارد

ممکن است تعیین کنید که آیا سلامت روان فرزندتان تحت تاثیر منفی استفاده آنها از رسانه‌های اجتماعی قرار گرفته است یا خیر. در اینجا چند نشانه اخطار وجود دارد که باید به آنها دقت کنید:

• زمان بیشتری را آنلاین نسبت به دوستانشان می‌گذرانند. گذراندن زمان زیادی آنلاین ممکن است باعث شود کودکان احساس جدایی از دنیای واقعی کنند و زمانی که آن‌ها در فعالیت‌های حضوری می‌گذرانند را کاهش دهد. آن‌ها ممکن است کمتر فعال باشند، و سخت‌تر است که مهارت‌های اجتماعی را توسعه دهند که اعتماد به نفس و شادی آن‌ها را افزایش می‌دهد.
• عدم از علاقه‌های قبلی. برای کودکان رایج است که از از دست دادن یک پیام یا نگرانی از اینکه پست آن‌ها کافی لایک نمی‌گیرد، بترسند. فرزند شما ممکن است کمتر به علاقه‌های قبلی خود علاقه‌مند باشد و بیشتر به بررسی رسانه‌های اجتماعی علاقه‌مند باشد.
• کمبود خواب. با یک کودک خسته، بی‌حال، یا عصبانی مواجه هستید؟ اگر فرزند شما یک دستگاه در اتاق خود داشته باشد، هشدارها ممکن است آن‌ها را در شب بیدار نگه دارد. کودکانی که به اندازه کافی نمی‌خوابند، در معرض خطر بسیار بیشتری از مشکلات سلامت روان هستند.
• آن‌ها مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. آزار و اذیت در فضای مجازی بی‌وقفه است. این در همه ساعات روز و شب رخ می‌دهد، اعتماد به نفس، اعتماد و شادی را کاهش می‌دهد. به نشانه‌هایی که نشان می‌دهد فرزند شما مورد آزار و اذیت قرار گرفته است، توجه کنید.

شبکه های اجتماعی

در دنیای پرمشغله و شلوغ امروز و با بیشتر شدن کار و مشکلات مردم، نوع و شکل روابط میان آنها تغییر کرده و باعث شده ارتباطات بیشتر از راه دور بوده و لوازم و ابزار آن نیز روزانه بیشتر و بیشتر می شود. یکی از این نوع وسایل و لوازم ارتباط جمعی همان فضاهای مجازی و استفاده و ارتباط از طریق اینترنت است.

وجود شبکه های اجتماعی نه تنها باعث می شود تا افراد از هم باخبر باشند بلکه از این طریق به جمع آوری اطلاعات و اخبار نیز می پردازند و می توانند ساعات بسیاری را سرگرم باشند. البته در این میان افراد زیادی نیز هستند که می توانند از این فضا برای کار و شغل خود و به عنوان یک منبع درآمد استفاده کنند.

این فضای بوجود آمده سن خاصی نمی شناسد و امروزه از هر سنی را به گونه ای مجذوب خود کرده است. در این میان کودکان نیز به نوبه خود جذب این فضا شده و در صورت نبودن نظارت کامل و کافی می تواند به آنان آسیب هایی را وارد نماید که در ادامه به این موضوع بیشتر خواهیم پرداخت.

تاثیر شبکه های اجتماعی مختلف بر کودکان

متاسفانه تغییر در نوع زندگی و سرگرمی افراد باعث شده شبکه های اجتماعی و انواع وسایل ارتباط جمعی جایگاه خاصی در زندگی ما در هر رده سنی پیدا کرده و هرچه بیشتر با ما عجین شود. این موضوع شامل کودکان نیز شده و نوع زندگی و تغییرات آن باعث شده که تحرک آنها کمتر شده و به سمت اینگونه از سرگرمی ها روی بیاورند.

حتی امروزه تا به این مرحله پیش رفته که نه تنها کودکان از وسایلی چون موبایل و کامپیوتر برای بازی استفاده می کنند، بلکه دارای صفحاتی شخصی از سنین کم در این فضاها هستند که با بزرگ تر شدن آنها قطعا نوع استفاده نیز تغییر کرده و آنان را بیشتر از پیش جذب خود می کند.

آثار مخرب شبکه ها و دنیای مجازی بر کودکان و دلایل آن

متاسفانه ورود به این دنیا آثاری نه چندان خوب، بر روی کودک شما خواهد داشت که با کنترل بیشتر می توانید میزان این آسیب را تا حدودی کمتر نمایید. از آسیب های فردی که ممکن است کودک شما در این فضا به آن دچار شود، می توان به مواردی اشاره داشت:

• متاسفانه اولین مورد بحث مقایسه خود با افراد پرطرفدار در این فضا است. از تمام جهات مانند جسمی، اخلاقی، ظاهری.
• بوجود آمدن احساس خودبینی و غرور کاذب
• ایجاد حسادت نسبت به افرادی که در این فضا دست باز تری دارند و در نتیجه مشکلات رفتاری و برخوردی با خانواده و سایر دوستان
• افزایش ارتباطات آنها خارج از محدوده سنی و جنسی
• صدمات روحی و آثار مخرب آن در تحصیل و حتی شغل آینده
• بلوغ زودرس و آسیب های ناشی از آن
• تغییر سبک زندگی و تلاش از طریق هر روشی برای ایجاد معروفیت در این فضا
• از بین رفتن ساده زیستی کودکان و بالا رفتن سطح توقعات آنها

آیا ورود کودکان به شبکه های اجتماعی باید تحت کنترل باشد؟

در گذشته روش های سرگرم شدن کودکان بسیار متفاوت بود اما امروزه آنها برای سرگرمی از انواع لوازم الکترونیکی و دیجیتالی استفاده می کنند و یکی از دغدغه های والدین همین موضوع سرگرم بودن کودکان است. متاسفانه برخی از والدین به دلیل مشغله های خاص خود، کودکان را با موبایل، کامپیوتر و اینترنت آشنا کرده و آنان را با این وسایل سرگرم می کنند.

دنیای رنگارنگ اینترنت و جذابیت های شبکه های مجازی نه تنها کودکان و نوجوانان را جذب کرده بلکه بزرگسالان را نیز مجذوب خود کرده است. اما باید بدانید که برای سلامتی روح و روان و حتی جسمی کودک خود باید ورود و استفاده از این فضا را برای او کنترل کرده و دائما زیر نظر داشته باشید. برای استفاده از این شبکه ها باید قانون خاصی گذاشته و محدودیت هایی را اعمال نمایید تا بتوانید کودک خود را از هرگونه مخاطره و سوءاستفاده در امان نگه دارید.

راه و روش های کنترل کودکان توسط والدین

همانطور که گفته شد والدین باید رفتار کودکان خود را زیر نظر داشته باشند و ورود آنها به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی را کنترل کنند. برای انجام این کار، به شما چند روش را پیشنهاد می دهیم:

• شناخت کامل از کودک خود و ایجاد حس اعتماد و دوستی با او و شناخت دوستان و آشنایان صمیمی او
• در صورت بیان سوال از طرف کودک، آن را بی جواب نگذاشته و طوری رفتار کنید که منبع اطلاعات کودک، خود شما باشید.
• ایجاد محدودیت های زمانی برای استفاده از کامپیوتر، گوشی، تبلت و وسایلی از این دست
• اگر سن کودک شما کم است نیابد تا حد امکان وسایلی که قابلیت اتصال به اینترنت را دارند، در اختیار آنها باشد.
• به کودک یاد بدهیم که عکس و فیلم های خود را در اینترنت قرار نداده و به حریم شخصی دیگران نیز احترام بگذارد.
• فیلترشکن بر روی دستگاه او نصب نباشد.
• با صحبت و مشاوره با کودک خود در رابطه با خصوصی ترین مسائل وی، او را از هرگونه سوءاستفاده و آسیب های اجتماعی و افراد سودجو دور کنیم.
• لوازم و دستگاه های مورد نظر را در اتاق خصوصی کودک و یا نقطه خلوت و دور از نظر خود، قرار ندهید.

فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و تاثیر آنها در شکوفایی کودکان

برخی از دانشمندان و جامعه شناسان معتقد هستند که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی حتی در برخی موارد می توانند باعث شکوفایی در کودکان نیز شوند و این زمانی تحقق می یابد که محتواهایی خاص این رده های سنی و شبکه هایی مخصوص به آنها راه اندازی شود. ذهن کودکان بسیار خلاق بوده و می تواند در زمان استفاده از این شبکه ها به منظور تولید محتوا آنان را پرورش داد زیرا دنیای آینده قطعا دنیای فناوری اطلاعات خواهد بود و پرورش استعداد های هنری، ادبی و سایر استعداد ها در این زمینه می تواند کمک بزرگی به آینده فکری و شغلی آنان باشد.

آموزش موارد امنیتی به کودکان در این شبکه ها

استفاده از شبکه های اجتماعی و دنیای مجازی امری اجتناب ناپذیر است و هر چه پیش می رویم این موضوع بیشتر می شود. بنابراین یکی از راه های حفظ کودکان از آسیب ها می تواند نشان دادن راه صحیح و استفاده درست از این فضا بوده و آموزش نکات امنیتی به کودکان می تواند در این راستا بسیار مهم و موثر باشد. در ادامه به برخی موارد در این زمینه اشاره خواهیم کرد:

1- هیچگاه عکس و فیلم شخصی در شبکه های اجتماعی بارگذاری نکنند.

2- با ملاقات های حضوری در کامنت ها موافقت نکنند و در مورد اطلاعات شخصی احتیاط لازم را به عمل آورند.

3- هیچگاه نام کاربری خود و یا رمز عبور را به شخص دیگری نباید بدهند.

4- افراد ناشناس را بلاک کنند و در صورتی که شخصی آنها را تهدید کرد و یا به آنها توهین کرد سریعا به شما اطلاع دهند.

5- تنها به درخواست دوستی افراد آشنا جواب مثبت بدهند.

6- اگر از طریق سیستم دیگری به غیر از سیستم و یا وسیله شخصی خود وارد اکانت می شوند، حتما بعد از پایان کار حساب کاربری خود را ببندند.

اینها تنها برخی موارد امنیتی بود که می تواند کمی کودکان شما را از خطرهای موجود در شبکه های اجتماعی و دنیای مجازی دور نگه دارد.

نگرانی‌ها و مسئولیت‌های والدین

جهان مجازی می‌تواند چاقوی دو‌لبه‌ای برای کودکان باشد. هر چند شبکه‌های اجتماعی امکان اتصال آن‌ها با دوستان و دسترسی به اطلاعات ارزشمند را فراهم می‌آورد، اما هم‌زمان نیز آن‌ها را با خطرات گوناگونی روبرو می‌کند.

یکی از نگرانی‌های اصلی والدین حضور شکارچیان آنلاین و کربلاهای سایبری است. بدون کنترل والدین، کودکان ممکن است به‌طور ناخواسته با افراد شرور همکاری کنند که به‌دنبال بهره‌برداری از آسیب‌پذیری آن‌ها هستند. کربلاهی می‌تواند نیز منجر به مشکلات عاطفی و عزلت اجتماعی شود که به‌سلامت روحی و روانی آن‌ها آسیب می‌رساند.

محتوای نامناسب در شبکه‌های اجتماعی نیز یکی دیگر از مسائلی است که والدین با آن روبرو می‌شوند. کودکان ممکن است با محتوای واضح، خشونت‌آمیز یا نامناسب برخورد کنند که می‌تواند تأثیر منفی و طولانی‌مدتی بر ذهن‌های جوان آن‌ها بگذارد. کنترل والدین برای حفاظت از کودکان در برابر اینگونه محتوا و تأثیرات مخرب ضروری است.

نیاز به کنترل والدین بر شبکه‌های اجتماعی

به عنوان والدین، مهارت در برقراری تعادل بین اجازه‌دهنده بودن به کودکان و حفاظت از آن‌ها ضروری است. اجرای اقدامات کنترل والدین می‌تواند در دستیابی به این تعادل حساس کمک کند.

ابزارها و برنامه‌های کنترل والدین یک راه‌حل جامع برای نظارت و مدیریت فعالیت‌های شبکه‌های اجتماعی کودکان ارائه می‌دهند. این ابزارها به والدین امکان می‌دهند محدودیت‌هایی در زمان صرف شده بر روی صفحه نمایش، مسدود کردن محتوا نامناسب و دریافت هشدارها درباره خطرات احتمالی تعیین کنند. با استفاده از اینگونه برنامه‌ها، والدین می‌توانند به‌صورت فعال در زندگی آن‌ها در دنیای مجازی شرکت کنند و در عین حال از حریم خصوصی‌شان احترام بگذارند.

ابزارها و برنامه‌های محبوب کنترل والدین

چندین ابزار و برنامه کنترل والدین در بازار موجود است که هر یک از آن‌ها ویژگی‌ها و امکانات خاص خود را دارند. برخی از محبوب‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. SPY24: ارائه نظارت زمان واقعی، مسدود کردن برنامه‌ها و پیگیری موقعیت مکانی.
2. Norton Family: فیلترینگ محتوا، مدیریت زمان صرف شده در شبکه‌های اجتماعی و نظارت بر وب.
3. Qustodio: امکان نظارت بر شبکه‌های اجتماعی، پیگیری تماس‌ها و هشدارهای اضطراری.
4. Net Nanny: ماسک‌گذاری دلفنگی، محدودیت‌های زمانی در شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ اینترنت.

با شناخت ویژگی‌های این ابزارها، والدین می‌توانند گزینه‌ی مناسب‌تر را برای نیازها و نگرانی‌های خاص خود انتخاب کنند.

نتیجه‌گیری

همان‌طور که شبکه‌های اجتماعی همچنان نقش مهمی را در زندگی‌های ما ایفا می‌کنند، تأثیر آن‌ها بر کودکان نباید نادیده گرفته شود. کنترل والدین بر استفاده کودکان از شبکه‌های اجتماعی جنبه‌ای اساسی از والدینی مسئول در عصر دیجیتال است. با شناخت خطرات، پذیرش ابزارهای کنترل والدین و مشارکت فعال با کودکان، می‌توانیم محیط آنلاین ایمن‌تری را برای آن‌ها ایجاد کنیم.

پرسش‌های متداول:

۱. چه سن مناسبی برای شروع استفاده کودکان از شبکه‌های اجتماعی وجود دارد؟

• اگرچه هیچ پاسخ یک اندازه‌گیری برای این پرسش وجود ندارد، اما به‌طور کلی توصیه می‌شود کودکان را بطور تدریجی از سن ۱۳ سالگی یا بزرگ‌تر معرفی کنید، به‌تفاوتی که به سطح بلوغ آن‌ها وابسته است.

۲. آیا برنامه‌های کنترل والدین رایگان موجود هستند؟

• بله، برخی از برنامه‌های کنترل والدین ویژگی‌های ابتدایی رایگان را ارائه می‌دهند، اما امکانات جامع‌تری ممکن است نیاز به اشتراک ویژه داشته باشند.

۳. آیا کنترل والدین می‌تواند کاملاً همه خطرات مرتبط با شبکه‌های اجتماعی را از بین ببرد؟

• اگرچه کنترل والدین می‌تواند خطرات به شدت کاهش دهد، اما نمی‌تواند کاملاً همه خطرات را از بین ببرد. بهترین راه حل برای کاهش خطرات، تربیت آگاهانه کودکان در مورد استفاده مسئولانه از شبکه‌های اجتماعی است.